Erfbelasting: tussen rechtvaardigheid en realiteit

Vermogend op papier 

Veel mensen zijn op papier vermogend — bijvoorbeeld door een huis met aanzienlijke overwaarde — maar beschikken nauwelijks over liquide middelen. De erfbelasting voor de kinderen moet dan worden betaald uit het spaargeld van de langstlevende ouder.

Dit kan grote impact hebben op de financiële situatie, zeker als dat spaargeld nodig is voor onverwachte uitgaven of noodzakelijk woningonderhoud. In sommige gevallen moeten mensen zelfs een hypotheek afsluiten om aan hun verplichtingen te voldoen.

Een manier om deze druk te verlichten, is via het opvullegaat: een bepaling in het testament waarbij de langstlevende partner een groter deel van de erfenis ontvangt, zolang dit binnen de vrijstellingsgrens blijft. Hierdoor vermindert het erfdeel van de kinderen en dus ook de directe erfbelasting. Dit betekent niet dat de belasting wordt vermeden, maar uitgesteld. Bij het overlijden van de tweede ouder wordt alsnog erfbelasting geheven, zij het over een andere verdeling van het vermogen.

Ook de rente op de vordering van de kinderen kan een rol spelen. Een renteloze vordering leidt tot een lagere erfbelasting nu, maar door inflatie daalt de waarde van het erfdeel in de toekomst. Een vordering met rente groeit in waarde, wat leidt tot hogere erfbelasting bij het tweede overlijden, maar zorgt ook voor een eerlijkere compensatie. 

Tweetrapstestament

Een alternatieve testamentvorm is het tweetrapstestament, waarin de kinderen pas formeel erfgenaam worden bij het overlijden van beide ouders. Dit voorkomt belasting bij het eerste overlijden, maar wordt soms als emotioneel moeilijk ervaren, omdat de kinderen juridisch gezien buiten de nalatenschap vallen tot het einde van de tweede levensfase.

Deze kwesties illustreren dat erfbelasting meer is dan een technische of juridische regeling. Het raakt aan thema’s als familierelaties, financiële weerbaarheid, vertrouwen en emotionele verwerking. Een systeem dat bescherming biedt, moet ook recht doen aan de uiteenlopende situaties waarin gezinnen zich bevinden.

De politieke discussie over erfbelasting moet daarom niet uitsluitend gaan over verhoging of verlaging van tarieven. Nodig is een fundamentele hervorming die het systeem eerlijker, eenvoudiger en werkbaarder maakt. Denk aan het verhogen van vrijstellingen voor middeninkomens, het dichten van ontwijkingsconstructies voor grote vermogens, en het bieden van duidelijke en toegankelijke keuzes voor nalatenschapsplanning.

Of erfbelasting nu wordt gezien als zegen, noodzakelijk kwaad of reliek uit het verleden — duidelijk is dat helderheid, maatwerk en menselijke maat essentieel zijn. Juist in tijden van verlies verdient elke burger een belastingstelsel dat rechtvaardig, begrijpelijk en uitvoerbaar is.

Dit artikel verscheen eerder in het Vijftigplus magazine:  https://maypress.nl/Download/BN_Vijftig%2B_Magazine_09-2025..pdf